ԹԱԼԻՆ - ՏԱՐԱԶ

Թալին քաղաքը գտնվում է Արագածոտն գավառի՝ Արտենի լեռան մոտ: Արագածի քարքարոտ կողմի վրա շինված է հին և նոր Թալինը: Հին Թալինի և Նոր Թալինի հեռավորությունը 5.000 մետր է: Երկու Թալիններում կան կարևոր հնություններ: Քրիստոնեական Նոր Թալինից առաջ եղել է հեթանոսական շրջանի՝ Թալին քաղաքը, Թալինի բերդը, Բազմաբերդը, Մաստարան, Ծաղկոտը, Արեգը և շատ անվանի շինություններ:
    Ուրարտական շրջանում Թալինը եղել է բերդաքաղաք՝ որի մասին գրել է Թորոս Թորոմանյանը <<Նյութեր հայկական ճարտարապետության>> (Երևան 1948 թվականին) գրքում:
   Ուրարտական պետության անկումից հետո, Երվանդունիների ու Արտաշեսյան  հարստության շրջանում՝ Թալինը տակավին կարևոր բերդաքաղաք է եղել:
   Ներսեհ Պատրիկ Կամսարականը 690-692 թվականներին Թալինում կառուցել է Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցին՝ կարմիր քարերով, անսյուն և գմբեթավոր, որը մինչև այսօր դեռ տակավին կիսականգուն է: Այս եկեղեցու մասին Ալիշանը տվել է մանրամասնություններ, ինչպես նաև Ներսեհ Պատրիկը:
   Արաբական արշավանքների հեղեղի պես հարձակումներից՝ 774 թվականին, Արաբները գրավում են բազմաթիվ բերդեր և Թալին քաղաքը:
    Թալինից ոչ շատ հեռու գտնվում է Բազմաբերդ գյուղը, որի բնակիչների նախնիները Սասունից և Մուշից այստեղ են հաստատվել 1915 թվականի ջարդերից հետո: Նշանավոր է նաև Թալինի Քրիստոփոր վանքը 5-րդ դար. միջնադարյան հուշարձաններից՝ Աշնակի բերդը և եկեղեցին, Բայսըզի գմբեթավոր դահլիճը՝ 12-13 դդ և Թալինի Ամրոց՝ 10-13 դդ:



ՏԱՐԱԶ
  Թալինի տարազը առնված է քաղաքում գտնված մի կոթողի վրայից, որի վրա հիշատակված է՝ <<Թևավոր հրեշտակ>> 5-6 դար, իբրև դստրի հագուստ: Վերակազմված այս օրինակը, ուսերի վրայից ունի մի պարեգոտ, որի հետևի մասը կանոնավոր ծալքերով իջնում է թիկունքից և վերջանում կամարաձև, առանց ծածկելու տարազի ցածի մասը: Պարեգոտու տակից ունի ներքնազգեստ, որը շատ պարզ է. ունի միայն կոնքերը ծածկող աղեղնաձև ծալքեր:

Նևրիկ Ազատյան,

Հայկական տարազներև և տեղագրություն, 2006