ՉՆԵՐՎՈՂ ՄԱՀԸ (Ասք՝ Արա Գեղեցիկի մասին)

Հայկի սերնդից քաջակորով Արամը որդի արարեց: Աստվածային գեղեցկություն ուներ մանուկը, և որպես երկու արեգակներ աչքերն էին շողում նրա մշտաժպիտ դեմքին: ԵՎ արարչապատկեր այդ մանուկին Արարչի անունով կնքեցին՝ Արա: ԵՎ աճում էր արարչապատկեր մանուկը, շրջապատված սիրով ու ջերմությամբ: ԵՎ ինչպես բոլոր երջանիկ մանուկները, նա նույնպես բարի էր, ժպտուն և սիրող: ԵՎ բոլորը անվանում էին նրան Արա Գեղեցիկ:

   ԵՎ երբ մեռավ Հայկյան Արամը, Արարատի խնամակալությունը ժառանգեց Արա Գեղեցիկը: Մեռնելուց առաջ Արամը նրան հանձնեց իր թուր-կեծակին ու ասաց.

   - Գիտցի՜ր, որդի՜ս, որ արարումի միակ պայմանը խաղաղությունն է, իսկ խաղաղությունը այս սրի ծայրին է:

   Սիրով ու նվիրվածությամբ էր Արա Գեղեցիկը կառավարում Արիներին: Նա պահպանում էր Արարատի զորությունը, և երկարատև խաղաղություն էր հաստատվել Արարատում: ԵՎ արարում էին Արիները, զորությանը ապավինած՝ շեներ էին կառուցում, ջրանցքներ բացում, այգիներ աճեցնում: ԵՎ երգն ու պարը ամենօրյա ուղեկիցն էին Արիների երջանիկ կյանքի:

   Չարությունից ու անզորությունից հալումաշ էր լինում տիտանների արքա Նինոսը: Նա վաղուց իր նախնի Բելի սպանության վրեժն էր նյութում: Բայց Արամից կրած ծանր պարտությունները զսպում էին նրան, և նա սպասում էր Արամի մահին: Բայց երբ իմացավ, որ Արա Գեղեցիկը ավելի է զորացնում Արարատը, սարսափեց և իր ապահովությունը հոգալով, իր բարեկամությունը առաջարկեց նրան: ԵՎ բարեկամության դաշինք կնքեցին Արա Գեղեցիկն ու Նինոսը: Բայց Արա Գեղեցիկի դաշինքը զորությունից էր, իսկ Նինոսինը՝ վախից:

   Բայց շուտով վախճանվեց Նինոսը, և Անապատի տիրակալ դարձավ նրա կինը՝ Շամիրամը: Իշխանատենչ էր Շամիրամը, չար և անզուսպ: ԵՎ այդ բոլորը առավել վտանգավոր էին, քանզի նա օժտված էր նաև կանացի բոլոր խարդավանքների կատարելությամբ: Նա չէր հանդուրժում Արիների հետ խաղաղ գոյակցություն և նյութում էր՝ Արարատին տիրելու և կործանելու իր ծրագիրը: Նա զոհ մատուցեց Վիշապ Աստծուն և խնդրեց նրա աջակցությունը:

   ԵՎ Վիշապը հայտնվեց Շամիրամին ու ասաց.

   - Ո՛վ, տիտանների արժանավոր դո՜ւստր, աստվածահաճ ծրագիր ես նյութել դու: ԵՎ թող քեզ ուղեցույց լինի քո նախամայրերից Խաթունը: Արիների դեմ Արիների արյունով կռվիր:

   - Ինչպե՞ս տիրանամ Արիների արյունին,- հարցրեց Շամիրամը:

   ԵՎ Վիշապը ասաց.

   - ՈՒմ ցուլն էլ թռնի մեր կովի վրա, հորթը, ի վերջո, մերն է լինելու:

   Հասկացավ Շամիրամը: Նա գուսաններ ուղարկեց Արայի մոտ՝ իր գեղեցկությունն ու կանացի հմայքը գովերգելու: Մեծամեծ նվերներով պատգամախոսներ ուղարկեց՝ իր ուղերձը հանձնելու Արա Գեղեցիկին: ՈՒղերձի մեջ նա գրում է. ՙՈ՛վ, Արյաց մեծ արքա՜, արարչապատկեր Արա Գեղեցիկ, քո աստվածային շնորհներից, որ այդպես առատորեն բաշխում ես քո Հայ Արմեններին, մի փոքր մաս էլ հատկացրու Տիտանների տիրուհուն, որպես երկու Ցեղերի հավերժական բարեկամության երաշխիք: Եկ ինձ մոտ և կամ ամուսնացիր ինձ հետ ու բոլորի վրա թագավորիր, կամ էլ ինձ հետ սիրո դաշինք կնքելով, վերադարձիր քո երկիրը՚:

   Բայց Թորգոմի մասին ավանդությունը, որ սերնդե սերունդ փոխանցվելով հասել էր Արա Գեղեցիկին, զգուշացնում էր Տիտանյան կանանց խարդավանքից: ԵՎ Արա Գեղեցիկը կտրականապես մերժեց Շամիրամի խնդրանքը:

   Հուսահատված Շամիրամը լաց եղավ զայրույթից ու վիրավորանքից: Նա որոշեց պատժել հանդուգն Արա Գեղեցիկին: Մեծ զորք հավաքեց, հարձակվելու համար Արարատի վրա: Նա մեծ խարույկ վառեց, զոհ մատուցեց Վիշապին և խնդրեց օգնել իրեն՝ տապալելու Արիների զորությունը:

   Վիշապը հայտնվեց Շամիրամին ու ասաց.

   - Ո՛վ, Տիտանյան մեծ տիկի՜ն, Արարատում ես անզոր եմ, քանզի այնտեղ լույս է, և Վահագն է իշխում այնտեղ: Բայց ես կդիմեմ Ստորգետնյա Արքա Յահվահին. նա իմաստուն է ու խորամանկ: Գուցե նա մի ելք գտնի:

   Կանչեց Յահվահին: Յահվահը եկավ, լսեց Վիշապին, երկար մտածեց և վերջը գտավ հնարը: Նա մի ուլունքաշար վզնոց տվեց Շամիրամին ու ասաց.

   - Այս կախարդական վզնոցը կապիր պարանոցիդ: ԵՎ կռվի ամենաթեժ պահին, երբ Արա Գեղեցիկը ամբողջությամբ կլանված է կռվով, հայտնվիր նրա առջև, հմայիր նրան ու կախարդիր այնպես, որ նրա բազուկը թուլանա ու իջնի: Այդ ժամանակ ես ներքևից, Վիշապը վերևից կհարձակվենք ու կխլենք նրա թուր-կեծակին: ԵՎ քո զորականները հեշտությամբ կսպանեն նրան:

   - Բայց ի՞նչ հնարներով հմայեմ ու կախարդեմ նրան,- հարցրեց Շամիրամը:

   ԵՎ Յահվահը ասաց.

   - Ո՛վ, կանանց մեջ ամենակատարյա՜լը, նույնիսկ Աստվածները քեզանից պիտի սովորեն հնարամտություն և խարդավանք, ո՞ւր ես դու մեզանից հարցնում:

   Գուժկան է հասնում Հավերժական Քաղաք և հայտնում, որ Շամիրամը մեծ զորքով գալիս  է Արարատը տիրելու և կործանելու: Արա Գեղեցիկը հավաքում է իր զորականներին, մեծ խարույկ է վառում, զոհ է մատուցում Վահագն Աստծուն և խնդրում է՝ իր Աստվածային Զորությամբ օծել իրենց սրերը:

   Վահագնը հայտնվում է և ասում.

   - Ո՛վ, երկրային աստված Արիից սերված, արարչապատկեր Արա Գեղեցի՜կ, ծանր ճակատամարտ է սպասում քեզ, քանզի Տիտան ռազմիկների զորությանը միախառված է նաև կանացի խարդավանք: Տիտան ռազմիկներին դու հեշտությամբ կհաղթես, բայց զգուշացիր Շամիրամի խարդավանքից: Թե ռազմադաշտում քո դիմաց կին հայտնվի, ինչ կերպարանքով էլ որ լինի՝ գիտցիր, որ դա Շամիրամն է: Չնայե՜ս նրան, աչքերդ ուղղիր արևին ու սպանի՜ր այդ կնոջը:

   Ապա Վահագնը արևից կռած խաչ-պատերազմին կապեց Արա Գեղեցիկի ձախ բազկին, օծեց նրա և Արի զորականների սրերը: ԵՎ Արյաց զորաբանակը արշավեց Շամիրամին ընդառաջ:

   Մեծ ճակատամարտ սկսվեց: Երկու կողմից էլ շատ ու շատ քաջեր ընկան: Հողը դղրդում էր կռվող հսկաների ոտքերի տակ: Փոշին բարձրացել և ծածկել էր ամբողջ աշխարհը: Արա Գեղեցիկը իր թուր-կեծակիով աջ ու ձախ հնձում էր տիտաններին: ԵՎ ոչ ոք չէր կարողանում կանգնել նրա դիմաց: Տիտանները խուճապահար փախչում էին նրա առջևից: Ոգևորված Արիները տապալում էին Չարիներին և հաղթական աղաղակներով հալածում նրանց: Հաղթական էին Արիները, և Տիտանները զգալով իրենց պարտությունը, միայն գլուխներն ազատելու մասին էին հոգում:

   ԵՎ հանկարծ Արա Գեղեցիկի ձիու առջև հայտնվեց մի հերարձակ, կիսամերկ գեղեցիկ կին: Նա փռվեց հենց ձիու առջև: Ծառս եղավ ձին ու կանգ առավ:

   - Ո՛վ, Արյաց քաջ արքա՜,- արտասվախառն կանչեց գեղեցկուհին,- թե դու քո անհաղթ սրով վերջ ես ուզում տալ իմ Տիտան Ցեղին, ապա իջեցրու քո սուրը իմ պարանոցին, սպանիր ինձ և իմ անմեղ արյունով մեղմիր քո  մոլուցքը:

   Կռվի ոգևորության պահն այնքան մեծ էր, որ Արա Գեղեցիկը մոռացել էր սպասվող խարդավանքի մասին: ԵՎ անսպասելիորեն հայտնված այդ դժբախտ կինը շփոթեցրեց Արյաց արքային: Նա լսեց կնոջ խոսքերը, նայեց նրան: Նա մոռացավ և՜ իրեն, և՜ արևը, և՜ Վահագնի պատգամը:

   - Վե՜ր կաց, ո՛վ, կի՜ն,- ասաց Արա Գեղեցիկը,- Արին մարդասպան չէ, նա ռազմիկ է և միայն ռազմիկների դեմ է կռվում:

   ԵՎ հանկարծ նրա հայացքը ընկավ կնոջ վզնոցին: Կախարդվեց Արա Գեղեցիկը: Նրա բազուկը թուլացավ և դանդաղ իջավ ցած: Հենց այդ պահին Յահվահը ներքևից ուժգին հարվածեց Արա Գեղեցիկի թուլացած բազուկին, և թուր-կեծակին ձեռքից ընկավ: Վրա հասավ Վիշապը, վերցրեց սուրը ու թռավ երկինք:

   Հենց որ Արա Գեղեցիկի ձեռքից ընկավ թուր-կեծակին, անմիջապես խաչ-պատերազմին նրա ձախ բազկին սևացավ և կորցրեց իր պաշտպանական զորությունը:

   Արա Գեղեցիկը սթափվեց մի չարախինդ ծիծաղից: Նրա դիմաց կանգնած էր սպառազինված Շամիրամը, շրջապատված իր զորականներով: Շամիրամը գոհ էր իր խարդավանքի հաղթանակից: ԵՎ նրա հրամանով զորականները հարձակվեցին անզեն Արա Գեղեցիկի վրա և սրախողխող արին: Տեսնելով իրենց արքայի մահը, Արիները տեղի տվին ու պարտվեցին:

   Իսկ Վահագնը սրընթաց հասավ Վիշապին՝ ետ խլելու թուր-կեծակին: ԵՎ կատաղի Մեծամարտ սկսվեց Աստվածների միջև: Վիշապին միացավ և Յահվահը: Երկրի վրա կռիվն արդեն վերջացել էր՝ Տիտանները հաղթել էին: ԵՎ մարդիկ զարմացած դիտում էին Աստվածների Մեծամարտը: Վահագնը կռվում էր երկու Աստվածների դեմ: Երկար տևեց նրանց Մեծամարտը: Վերջապես Վահագնը Վիշապից խլեց թուր-կեծակին: Վիշապը փախավ ու թաքնվեց Անապատի ծերպերում, Յահվահն էլ փախավ ու մտավ Երկրի խոր ընդերքը:

   Վահագնը խռոված ու վրդովված նայեց թուր-կեծակիին ու ասաց.

   - Երբ Արիի ձեռքից սուրն ընկնում է, ուրեմն այն այլևս պետք չէ նրան:

   ԵՎ Վահագնը թուր-կեծակին գցեց դեպի արևը: Թուր-կեծակին հասավ արևին և ձուլվեց նրան:

   Արա Գեղեցիկը բարձրացավ, կանգնեց ոտքի: Նայեց իր շուրջը՝ ամենուր Արի և Չարի քաջեր էին ընկած: ԵՎ իր ոտքերի տակ պառկած էր ինքը՝ ամեն կողմից խոցված: Զարմացավ՝ ինքը իրենից դո՞ւրս: ԵՎ հասկացավ, որ ինքը սպանված է: Դառը ժպտաց. ՙԵս պարտված եմ ու սպանված՚: ԵՎ սարսափահար փախավ մահվան դաշտից, իր անշունչ մարմինը թողնելով այնտեղ: Նա վազում էր դեպի աստվածամարդիկ: ԵՎ այնքա՛ն թեթև էր  նա ու այնքա՛ն արագ էր սուրում առաջ:

   Տեսավ, որ պատերազմը վերջացել է. Արիները պարտվել են, և Տիտանները տնօրինում են Արարատում: Հասավ լեռներում ապաստանած իր զորականներին, մոտեցավ, կանչեց նրանց: Բայց ոչ ոք չէր լսում նրան, ոչ ոք չէր տեսնում նրան: ԵՎ հասկացավ Արա Գեղեցիկը, որ ողջերի մեջ նա այլևս տեղ չունի ու գնաց միանալու իր նախնիներին:

   Մասիսի գագաթին հավաքվել էին նախնիները: Այնտեղ էր նաև Արա Գեղեցիկի հայրը՝ Հայկյան Արամը: Բոլորը վշտացած էին ու վրդովված: Արա Գեղեցիկը կանգնեց նրանց առջև՝ մեղավոր հայացքը գետին սևեռած:

   - Ո՛վ, իմ սուրբ նախնի՜ք,- ասաց նա,- ընդունեք ձեր պարտված որդուն:

   Նախնիները լուռ էին, խոժոռված: Տանջող լռությունը երկար տևեց: Վերջապես խոսեց հայրը և ասաց.

   - Ես քեզ էի հանձնել իմ նախնիներից ժառանգած Արարատը: Ո՞Ւր է Արարատը. դու այն հանձնել ես Տիտաններին:

   - Հա՜յր իմ, ես խարդավանքի զոհ եղա,- փորձեց արդարանալ Արա Գեղեցիկը: Բայց հայրը կանխեց նրան.

   - Ամեն տեսակի արդարացում ողջերին մոլորեցնելու համար է միայն,- ասաց նա,- մենք ոչ մի արդարացում չենք ընդունում: Հայրենիքից կորցրած ամեն մի հողակտոր անպատիժ չի անցնում արքայի համար, և հայ մանկանց հեղված ամեն մի կաթիլ արյուն անպատիժ չի անցնում արքայի համար: Իսկ դու կորցրել ես ամբողջ Արարատը և հայ մանուկներին Տիտանների սրի բաժին թողել: ԵՎ քեզ ներում չկա: ԵՎ նույնիսկ մահը քեզ ներում չի բերում: Դու կա՜մ պիտի հեռանաս մեզանից և, որպես անքավելի պատիժ, հավիտյան թափառես անհայտ միայնության մեջ, կա՜մ պիտի վերադառնաս և ազատես Արարատը, Դա է մեր որոշումը:

   ԵՎ Արա Գեղեցիկը ասաց.

   - Ո՛վ, իմ սուրբ նախնի՜ք, ես արժանի եմ ամենածանր պատժի: Բայց ես պատրաստ եմ վերադառնալ, ազատել Արարատը, հանձնել իմ ժառանգին և ապա գալ ձեր ներումը հայցելու:

   ԵՎ Հայկյան Արամը ասաց:

   - Ընդունելի է քո ցանկությունը: Բայց գիտցիր, որ այլևս թուր-կեծակին չկա, և այսուհետև Հայ Արմենների գերագույն զոհաբերության ոգին է լինելու զորության միակ խորհուրդը և Վահագնին ապավինելու միակ պայմանը: