ԴՎԻՆ

Ժամանակի խոշորագույն քաղաքներից էր, Արտաշատից ոչ հեռու։ Հայտնի էր տարբերակներով. հայերեն հնչել է Դուին, Դվին, արաբները կոչել են Դաբիլ, Ադաբին, հույները՝ Դուվիյ։ Նույնիսկ Արարատյան դաշտը և Արաքս գետը երբեմն հիշատակվում են Դվին անունով։ Դվինի տեղում բնակավայր է եղել մ.թ.ա. V հազարամյակում։ Պահպանվել են մ.թ.ա. 2-1-րդ հազարամյակների կիկլոպյան պարիսպների հետքեր: Հայտնաբերվել են նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանի կրոնական շինությունների մնացորդներ և առարկաներ, դամբարանադաշտ` քարե արձանների ու քանդակների բեկորներով: 

Դվինը որպես արքայանիստ քաղաք հիմնվել է 4-րդ դարի 30-ական թվականներին, երբ հայոց Խոսրով Կոտակ թագավորը (332-338թթ.) արքունիքն Արտաշատից տեղափոխեց այստեղ և Դվինը հայտարարեց նոր մայրաքաղաք: Խոսրովը քաղաքի կլիման բարելավելու համար, քանի որ տեղանքը շոգ էր և անտառազուրկ, հիմնում է հսկայազանգված անտառներ և դրանք դարձնում արքայական որսատեղի: Այսօր էլ այդ անտառը կա և հայտնի է հիմնադրի անունով: Խոսրովի հաջորդները մի քանի դար շարունակում են մայրաքաղաքի կառուցապատումը: Միջնաբերդի պեղումների ժամանակ բացվել է սրբատաշ քարով սյունազարդ մի մեծ դահլիճ: Ենթադրվում է, որ դա էլ հենց Արշակունի թագավորների գահանիստ սրահն է, որի հատակին դեռևս նկատելի է աստիճանավոր այն բարձրությունը, որին դրվել է արքայական գահը: 

Դվինը եղել է ժամանակի խոշորագույն քաղաքներից: Միջնաբերդն օղակված էր հզոր պարիսպներով, որոնց շուրջը կառուցված էր ստորին բերդը. դրանց միջև ընկած տարածքում բնակվում էին բարձրաշխարհիկ մարդիկ, պաշտոնյաներն ու զինվորականությունը: Ստորին բերդի պարիսպներն ահռելի չափերի են եղել` 12-15 մետր հաստությամբ և 15-20 մետր բարձրությամբ, իսկ պարսպի չորս անկյուններում հզոր աշտարակներն էին: Յուրաքանչյուր 40 մետրի վրա կառուցված էին հսկա բուրգեր, ընդհանուր առմամբ ` 30-ից ավելի: Պարիսպներից դուրս եղել է 5-6 մետր խորություն և 30-50 մետր, տեղ-տեղ` 65-70 մետր լայնքով խրամ, որը լցվել է Ազատ գետի ջրերով: Քաղաքի բոլոր թաղամասերը շրջակա լեռներից կավե խողովակներով ջուր են ստացել: 

Ծաղկման տարիներին Դվինն ունեցել է 150 հազարից ավելի բնակչություն: Քաղաքը եղել է զարգացած արհեստագործության կենտրոն: Դվինցի ոսկերիչների վարպետության վկայությունն են հայտնաբերված օձագլուխ ապարանջանները, շղթայաձև մանյակները, մատանիները, ականջօղերը, արծաթյա գոտիներն ու սափորները: Իսկ խեցեգործությունն ու բրուտագործությունն այնքան էին զարգացել, որ վարպետները պատրաստում էին նույնիսկ 1000 լիտր տարողության կարասներ:

Դարերի ընթացքում քաղաքը քանիցս ավերել են զավթիչները, հատկապես տուժել է աղետներից, որոնցից ամենաավերիչը 893թ. երկրաշարժն էր: 

Այժմ Դվինի հողածածկ ավերակները փռված են Արտաշատին հարող մի շարք գյուղերի տարածքում:

ԱՂԲՅՈՒՐ